Veel studenten melden zich aan bij Next Level Studentencoaching omdat ze hun studievaardigheden willen versterken. Zij willen bijvoorbeeld leren hoe ze van uitstelgedrag afkomen en hoe ze zich zo slim mogelijk op tentamens kunnen voorbereiden. Op een of andere manier stagneert het studiesucces en ervaren deze studenten een studieblokkade. Zeer regelmatig blijken het niet slechts zwakke studievaardigheden te zijn die verklaren waarom het studeren moeizaam gaat.
Dikwijls zijn studenten eigenlijk zodanig geblokkeerd door angst om onvoldoendes te halen voor tentamens en ervaren zij zulke heftige stressklachten dat er letterlijk even geen ruimte lijkt te zijn om nieuwe strategieën en gewoontes aan te leren. Het beklijft in eerste instantie niet. Andersom ontmoet ik dikwijls studenten die faalangstige klachten willen verminderen omdat zij keer op keer onder hun niveau presteren. Bij flink wat van deze studenten blijkt al snel dat faalangst eigenlijk helemaal niet de directe oorzaak is van verminderde studieprestaties. Bijzonder veel studenten hebben eigenlijk nooit goed geleerd te studeren. Ook gewoon intelligente studenten gaan op den duur toch slechter presteren als zij geen effectieve studieroutine ontwikkelen en de juiste strategieën inzetten. De zorgen om deze slechtere prestaties en de angst voor nog meer onvoldoendes lijken in dat geval tot faalangst te leiden.
Studievaardigheden
Studievaardigheden zijn vaardigheden die nodig zijn om effectief te kunnen studeren. Onder studievaardigheden verstaan we de verschillende methodes en strategieën die een student gebruikt om informatie op te nemen en te onthouden. Voorbeelden hiervan zijn het verzamelen en lezen van informatie, het onderscheiden van hoofd- en bijzaken, aantekeningen maken en samenvatten. Ook plannen en je voor langere tijd kunnen concentreren zijn essentiële vaardigheden als student.
Wat doet faalangst met het brein en het lichaam?
Studenten met faalangstige- en stressklachten presteren vaak onder hun normale vermogen vanwege de invloed van spanning of druk op het denk- en concentratievermogen. Dit is of wordt een patroon (Crul, 2014). De angst om te mislukken in situaties waarin studenten beoordeeld worden (of denken beoordeeld te worden) werkt belemmerend. Faalangstige studenten kunnen black-outs ervaren op tentamens, uitstelgedrag vertonen en hebben daarbij vaak allerlei fysieke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn, slecht slapen en hyperventileren. Eén van de meest voorkomende vormen van faalangst is cognitieve faalangst; de gedachte die de student dan blokkeert, is simpelweg ‘ik kan het niet’ of ‘ik ben niet slim genoeg’. Ook perfectionisme kan veroorzaakt worden door faalangst.
Faalangst is een vorm van stress. In het algemeen zorgt stress ervoor dat het denkvermogen minder is, dat je minder oplossingen ziet, je minder flexibel bent en het moeilijker is om je te concentreren. Dit werkt als volgt.
Ons lichaam reageert op angst. Angst(ige gedachten) zorgt in ons lichaam voor een vluchtreactie. Iets dat als gevaar voelt (bijvoorbeeld de angst voor een onvoldoende) triggert ons vluchtinstinct. Het hart klopt sneller, je kunt je bijvoorbeeld een beetje duizelig voelen of kleffe handen krijgen; allerlei signalen die voortkomen uit hormonale reacties en die ons klaarmaken om uit de situatie te kunnen vluchten. Het lichaam maakt onder andere eigenlijk een overdosis adrenaline aan.
Een bepaalde dosis adrenaline is nodig om in actie te komen, maar wanneer er TEveel wordt aangemaakt, zul je minder goed kunnen presteren. Zo ontstaat vaak een vicieuze cirkel; door de druk van angst op het denk- en concentratievermogen zullen (faal)angstige studenten ook dikwijls daadwerkelijk minder goed presteren en bevestigd worden in hun angstige gedachte ‘zie je wel, ik kan het niet’.
Crul (2014) laat in onderstaand Figuur zien wat er in de hersenen gebeurt tijdens een black-out (tijdens een toets) of blokkade (kan langere tijd duren). Zij verdeelt hierbij de hersenen grofweg in de grote- en kleine hersenen.
Figuur 1. Wat er in de hersenen gebeurt bij een black-out of blokkade (naar Crul, 2014).
De aanmaak van een overdosis adrenaline zorgt dus voor overmatige stimulatie van de kleine hersenen (beweging, hartslag e.d.) ten koste van de grote hersenen (werkgeheugen, concentratie e.d.). Bij faalangst maakt een student zich zodanig zorgen over het presteren, dat het ten koste gaat van het taakgericht bezig zijn, met als gevolg dat de emoties een remmend effect hebben op het studieproces.
Relatie faalangst & studievaardigheden
Faalangst kan zorgen voor zwakkere studievaardigheden
Faalangst is een vorm van stress. Er zijn drie stressniveaus te onderscheiden, die ieder op een andere manier van invloed zijn op het vermogen om te leren en het jongerenbrein (Malfait, 2020).
- Iets verhoogd stressniveau/ positieve stress. Deze stress zorgt ervoor dat je alert bent, is niet van negatieve invloed en zorgt er zelfs voor dat je je net wat beter kunt focussen en concentreren wanneer dat nodig is.
- Op het tweede niveau is er sprake van een flinke stijging van het stressniveau. Nu wordt de prefrontale cortex als het ware (deels) gekaapt. Naarmate de stress stijgt, wordt het steeds lastiger om helder na te denken. Studenten zijn nu impulsiever en raken sneller gefrustreerd. Dit stressniveau is tijdelijk; studenten herstellen hier weer van als ‘het gevaar’ geweken is.
- Toxische stress. Hierbij is sprake van chronische stress. Nu is stress rechtstreeks van invloed op de prefrontale cortex en tast het de hippocampus aan, verantwoordelijk voor het geheugen. Op termijn kan dit een negatieve invloed hebben op het studieproces, het gedrag en de mentale gezondheid. De hersenen zijn gelukkig zeer plastisch en kunnen zich goed herstellen als de stress verdwijnt.
Een student die zich op het tweede of derde stressniveau bevindt, zal op dat moment veel moeite hebben met het aanleren van nieuwe vaardigheden en gewoontes. Eerst moet er aandacht zijn voor het verminderen van de oorzaak van de stressklachten.
Zwakkere studievaardigheden als mogelijke oorzaak van faalangst
Veel studenten kwamen met twee vingers in de neus de middelbare school door. Met lastminute leren en net genoeg moeite doen, slaagden zij. Deze studenten zijn natuurlijk nog even intelligent als destijds, maar komen er nu plotseling niet meer mee. Op het VO hebben ze nooit de noodzaak gehad om echt te leren leren. Terwijl dit in de studietijd wel echt nodig is. Slim kunnen plannen, je aan die planning houden, goede samenvattingen maken en het organiseren van je werk zijn onontbeerlijk nu. Deze studenten raken onzeker door de onvoldoendes die zij plotseling behalen, zij zijn bang voor herhaling en ontwikkelen op deze manier faalangstige klachten.
Te verwachten is dat door te investeren in het versterken van studievaardigheden, studenten beter toegerust zullen zijn om faalangst het hoofd te bieden of überhaupt minder kans lopen faalangst te ontwikkelen.
Aanpak Next Level Studentencoaching
In een traject waarin jongeren hun faalangst willen verminderen zal ook altijd worden gekeken naar de manier waarop iemand studeert en wordt onderzocht op welke manier dit mogelijk effectiever kan. Tegelijkertijd onderzoeken we in een studiecoachingstraject altijd waar een eventuele blokkade vandaan komt, welke (niet-helpende) gedachten en overtuigingen een student heeft en hoe we deze kunnen tackelen. Eenzijdige aandacht voor het versterken van studievaardigheden of voor het verminderen van faalangst is vaak niet genoeg. Inzet op zowel het verminderen van faalangstige klachten als het versterken van studievaardigheden, zorgen voor positieve resultaten en het duurzaam doorbreken van de studieblokkades.
Bronnen
Crul, P. (2014). Lefgasten voor studenten. Een training voor meer zelfvertrouwen en motivatie.
Malfait, C. (2020). Groeien in Executieve Functies. Hoe? Zo! Lannoo Campus.
